Όταν οι γονείς διαφωνούν για την ανατροφή των παιδιών τους

Γράφει η Μαρία Παπαδοπούλου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος Παίδων & Ενηλίκων, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών – Εφήβων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

Οι διαφωνίες ανάμεσα στους δυο γονείς για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να μεγαλώσουν τα παιδιά τους είναι ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο. Στην Αμερική παρατηρείται στο 50% των οικογενειών. Παρότι μοιάζει αρκετά μεγάλο το ποσοστό, εκείνο που έχει περισσότερη σημασία, είναι ο τρόπος που οι γονείς διαχειρίζονται αυτές τις διαφωνίες. Θετικό είναι το γεγονός ότι όσο κι αν διαφωνούν, στις περισσότερες περιπτώσεις όλοι οι γονείς συμφωνούν στο ότι τα παιδιά δεν πρέπει να παγιδευτούν μέσα στις διαμάχες των γονέων τους. Αυτή η σκέψη αποτελεί σημείο έναρξης για όλους εκείνους τους γονείς που επιθυμούν να ανακαλύψουν τρόπους  χειρισμού αυτών των διαφωνιών.  

Η διαδικασία χειρισμού αυτών των διαφωνιών δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς απαιτεί αρκετή σκέψη, υπομονή και ωριμότητα. Κυρίως όμως, χρειάζεται να γίνει μια λογική και ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος, κι από τους δυο γονείς.

Η διαφωνία πολλές φορές οδηγεί σε έντονο εκνευρισμό και θυμό. Το άτομο δεν μπορεί να σκεφτεί αντικειμενικά καθώς παρασύρεται από τα πολλά και έντονα συναισθήματα που βιώνει.

Πώς επηρεάζεται το παιδί όταν διαφωνούμε;

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να συμφωνήσουν σε έναν κατάλληλο τρόπο διαπαιδαγώγησης για να μπορεί το παιδί να λαμβάνει ξεκάθαρα μηνύματα. Όταν ο ένας γονέας απαγορεύει κάτι κι ο άλλος το επιτρέπει, τότε το παιδί λαμβάνει διφορούμενα μηνύματα που συνήθως αποσυντονίζουν και μπερδεύουν. Επίσης, δεν αποκλείεται να τα χρησιμοποιήσει ανάλογα με τι το συμφέρει, δημιουργώντας κάθε φορά μια συμμαχία με το γονέα του οποίου η στάση τον εξυπηρετεί καλύτερα. Όλα αυτά περνάνε στο παιδί το μήνυμα ότι δεν υπάρχει επικοινωνία ανάμεσα στους δυο γονείς, και κάτι τέτοιο ενδέχεται να δημιουργήσει ανασφάλεια στο παιδί. 

Τι να κάνω;

• Καταρχάς, θα πρέπει να αναγνωρίσεις ότι ο/η σύζυγος έχει μια διαφορετική άποψη, την οποία και θα υποστηρίξει, έχοντας πάντα καλό σκοπό, και αυτή η άποψη δεν είναι λιγότερο έγκυρη από τη δική σου.  Άρα, θα πρέπει να σεβαστείς τις σκέψεις του/της πάνω στο θέμα και να δόσεις την ανάλογη προσοχή, παράλληλα με τις δικές σου απόψεις.

• Στη συνέχεια, καλό είναι να αναλογιστείς τη φύση της ίδιας της διαφωνίας. Δηλαδή, το θέμα πάνω στο οποίο διαφωνείτε είναι κάτι σημαντικό ή έχει να κάνει με το τι χρώμα κουρτίνες θα βάλετε στο παιδικό δωμάτιο; Μήπως δεν αξίζει την αναστάτωση;

• Εκείνο που έχει περισσότερη σημασία και μπορεί να περάσει πολύ σημαντικά μηνύματα στο παιδί, είναι ο τρόπος που θα διαχειριστείτε τις διαφωνίες σας. Διαφωνίες υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντα μεταξύ ανθρώπων. Είναι πολύ σημαντικό να δει το παιδί ότι ενώ η μαμά κι ο μπαμπάς έχουν διαφορετικές απόψεις και δεν συμφωνούν πάντα, ο ένας σέβεται τον άλλον και είναι προετοιμασμένος να τον ακούσει, να συζητήσει κι αν χρειαστεί να συμβιβαστεί σε μια κοινή γραμμή. Κάτι τέτοιο οδηγεί στη δημιουργία ενός πολύ καλού κλίματος μέσα στην οικογένεια, αλλά ταυτόχρονα δίνει ένα πολύ σημαντικό μάθημα προς μίμηση στο παιδί.

• Δείτε το παιδί σας τι ανάγκες έχει ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Μερικές φορές οι διαφωνίες προκύπτουν επειδή ο ένας γονέας νομίζει ότι το παιδί μπορεί να καταλάβει κάτι, ενώ ο άλλος θεωρεί ότι δε μπορεί. Ενημερωθείτε για το επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται το παιδί σας, χωρίς να το συγκρίνετε με άλλα παιδιά, κι αυτό θα σας βοηθήσει να πάρετε τις σωστές αποφάσεις. Για παράδειγμα, αν του ζητήσετε να φέρει κάτι από το κουτί με τα παιχνίδια του, μπορεί να το κατανοήσει και να το κάνει; Αν ακόμη δε μπορεί, τότε ίσως είναι λίγο νωρίς για να ακολουθεί τις οδηγίες που του δίνετε για την ολοκλήρωση συγκεκριμένων πράξεων.  

• Ανακαλύψτε τα δυνατά κι αδύνατα σημεία σας ως γονείς. Τις πιο πολλές φορές και οι δυο γονείς θέλουν τα ίδια πράγματα για τα παιδιά τους. Αναγνωρίστε τα θετικά του/της συζύγου σας. Μην επισημαίνετε μόνο τις αδυναμίες και τα λάθη του/της.

• Οι περισσότερες διαφωνίες σχετίζονται με τις μεθόδους πειθαρχίας που νομίζουμε ότι πρέπει ή δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε. Ο ένας γονέας μπορεί να πιστεύει ότι το ξύλο είναι ένα χρήσιμο μέσο διαπαιδαγώγησης, ενώ ο άλλος να θεωρεί ότι κάτι τέτοιο είναι απαράδεχτο. Ο καλύτερος τρόπος για να λυθεί αυτό το ζήτημα, είναι να συζητήσετε γι’αυτό. Πείτε τα επιχειρήματά σας για να στηρίξετε την άποψή σας και εξετάστε τα υπέρ και τα κατά. Ενημερωθείτε από έγκυρες κι επιστημονικές πηγές για τους καλύτερους τρόπους διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Συχνά, το να συζητάμε για κάτι, μας βοηθάει να κατανοήσουμε ο ένας την άποψη του άλλου.

• Οργανωθείτε εγκαίρως. Συζητήστε για εκείνες τις καταστάσεις που σας προβληματίζουν, πριν αυτές να συμβούν. Για παράδειγμα, αν το παιδί έχει εκρήξεις θυμού, συζητήστε για το πώς πιστεύετε ότι πρέπει να το αντιμετωπίσετε. Αν έχετε ένα πλάνο στο μυαλό σας, θα είναι πιο εύκολο να ακολουθήσετε ο ένας τις επιθυμίες του άλλου τη στιγμή που λαμβάνει χώρα η συγκεκριμένη κατάσταση.

• Αποφεύγετε να διαφωνείτε μπροστά στα παιδιά. Αυτό ακούγεται πιο εύκολο απ’ότι είναι στην πραγματικότητα. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσετε μια κατάσταση με την οποία διαφωνείτε είναι να μην μιλήσετε εκείνη την ώρα, αλλά να περιμένετε μέχρι να μείνετε οι δυο σας για να πείτε τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει.

• Όσο περισσότερο επικοινωνείτε τόσο καλύτεροι γονείς θα γίνεστε. Μάθετε ο ένας από τον άλλον και ακούστε τον/την σύζυγό σας. Αναγνωρίστε τα δυνατά και αδύνατα σημεία σας και προσπαθήστε να συνεργαστείτε για να γίνετε καλύτεροι. Έτσι δίνετε το καλύτερο παράδειγμα προς μίμηση στα παιδιά σας. Αυτό, βέβαια, δε θα συμβεί μέσα σε μια μέρα, αλλά αν συνεχίζετε να συζητάτε ήρεμα, θα γίνετε καλύτεροι σύντροφοι και γονείς.

Δημοσιεύτηκε στο http://www.dromostherapeia.gr

στις 15 Ιουνίου 2011

Προετοιμάστε το παιδί σας για την πρώτη μέρα στο σχολείο

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή συμβαίνει το ίδιο – για άλλους ευχάριστο και για άλλους δυσάρεστο – γεγονός! Η έναρξη της σχολικής χρονιάς. Ιδιαίτερα δύσκολα, είναι τα πράγματα για τα παιδάκια που πρόκειται να πάνε για πρώτη φορά στο δημοτικό σχολείο!

Ο τρόπος με τον οποίο θα αντιδράσει το παιδί εξαρτάται πολύ από τον τρόπο με τον οποίο ζούσε μέχρι τώρα. Πιο αναλυτικά, αν δεν είχε αποχωριστεί ποτέ τους γονείς του, μπορεί να αισθανθεί ότι η είσοδός του στο σχολείο είναι μια τεράστια αλλαγή. Αν είχε ήδη βιώσει κάποια μορφή παιδικής φροντίδας έξω από το σπίτι (παιδικός σταθμός, νηπιαγωγείο), τότε θα είναι σε κάποιο βαθμό πιο έτοιμο.

Με το ξεκίνημα του σχολείου δυσκολεύονται τα περισσότερα παιδιά καθώς τους ζητείται να διανύσουν μια διπλή ζωή. Στο σπίτι είναι ασφαλή και προσκολλημένα στους γονείς τους, ενώ στο σχολείο πρέπει να είναι ανεξάρτητα, να προσπαθούν να δημιουργούν φιλίες αλλά και να αντεπεξέρχονται στις απαιτήσεις της δασκάλας τους. 

Δώστε χρόνο στο παιδί σας για να προετοιμαστεί.

Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό προσαρμογής. Δε βοηθάει πάντα να συγκρίνουμε το παιδί μας με τα παιδιά φίλων ή συγγενών, καθώς υπάρχουν παράγοντες που βοηθούν ή δυσκολεύουν την προσαρμογή του κάθε παιδιού, τους οποίους δεν μπορούμε πάντα να γνωρίζουμε! Κάθε παιδί, λοιπόν, είναι μοναδικό και αντιδράει διαφορετικά την πρώτη μέρα του στο σχολείο!

Παρόλα αυτά, υπάρχουν τρόποι για να προετοιμάσετε το παιδί σας για το μεγάλο γεγονός.

  

• Συζητήστε μαζί του για το δημοτικό σχολείο αρκετούς μήνες πριν, και ακούστε τις ανησυχίες του.
• Επισκεφτείτε το σχολείο με το παιδί σας για να δει τι κάνουνε μέσα στην τάξη, να γνωρίσει τη δασκάλα του και να έχει μια εικόνα για το πώς παίζουν τα παιδιά την ώρα του διαλείμματος. 
• Πηγαίνετε μαζί να αγοράσετε τη σχολική τσάντα. Αφήστε το να τη διαλέξει μόνο του. 
• Εξηγήστε του τι θα περιλαμβάνει μια μέρα στο σχολείο. 
• Ενημερώστε το παιδί για τις ευχάριστες δραστηριότητες που θα κάνει στο σχολείο, και πείτε του ότι κάποιες από αυτές βασίζονται σε πράγματα που ήδη γνωρίζει.

 

Θυμηθείτε, όλη η παραπάνω διαδικασία θα πρέπει να γίνεται ευχάριστα - είναι σημαντικό να μην ασκήσετε πίεση. Αν δημιουργείται έστω και η παραμικρή ανησυχία στο παιδί, καλό θα ήταν να μην μιλάτε γι' αυτό και τόσο πολύ ή να το προσπαθήσετε κάποια άλλη φορά που θα είναι πιο ήρεμο.

Μην ανησυχήσετε αν περάσει ο πρώτος μήνας και το παιδί συνεχίζει να δυσκολεύεται. Θέλει το χρόνο του! Πολύ σύντομα θα προσαρμοστεί και εσείς θα εκπλαγείτε με την αλλαγή του.

Έχει τα απαραίτητα εφόδια για τη φοίτηση στο δημοτικό σχολείο;

Παρακάτω παρουσιάζονται οι κυριότερες δεξιότητες που πρέπει να έχει το παιδί με την έναρξη της φοίτησης στο δημοτικό σχολείο. Αναζητήστε στη βιβλιογραφία ασκήσεις που μπορείτε να κάνετε με τα παιδιά για την ενίσχυση των δεξιοτήτων του.

• Αδρή κινητικότητα. Για να πετύχει συντονισμό των κινήσεών του, αποφεύγοντας την έλλειψη ισορροπίας, ταχύτητας και αντοχής στην εκτέλεση των κινήσεων. Έτσι θα διευκολυνθεί σε αθλητικές δραστηριότητες.

• Λεπτή κινητικότητα. Για καλύτερο έλεγχο των δαχτύλων, χεριών, ματιών, κτλ. (για να μπορέσει να μάθει αργότερα τη γραφή).

• Σχήμα σώματος. Πρέπει να έχει αποκτήσει συνείδηση του σώματός του, δηλαδή να γνωρίζει το σωματικό του σχήμα, για να μπορεί να πραγματοποιεί όλες τις κινήσεις του.

• Διάκριση των δυο πλευρών. Μόλις συνειδητοποιήσει ότι το σώμα του έχει δυο πανομοιότυπες πλευρές και μπορεί να διαχωρίσει τη δεξιά από την αριστερή, θα μπορεί να προσανατολίζεται καλύτερα στο χώρο, κι έτσι η εκμάθηση της ανάγνωσης θα του φανεί πιο εύκολη (θα κατανοήσει καλύτερα τη διεύθυνση των γραμμάτων).

• Προσανατολισμός στο χώρο. Μαθαίνει να τοποθετεί το σώμα του στο χώρο κι έτσι δεν κινδυνεύει να αντιστρέφει τα γράμματα ή να μπερδεύει τη φορά γραμμάτων κι αριθμών.

• Προσανατολισμός στο χρόνο. Μαθαίνει να υπολογίζει καλύτερα τη σειρά που ακολουθούν τα γεγονότα, πχ. τι έγινε χθες, τι θα κάνει αύριο.

• Οπτική αντίληψη. Διακρίνει τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ αντικειμένων (χρώμα, μέγεθος, κατεύθυνση). Όταν αργότερα χρειαστεί να ξεχωρίσει τα γράμματα, θα έχει γρήγορα επιτυχία.

• Οπτική μνήμη. Αναγκαία δεξιότητα για τη μελλοντική εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. Όταν εξασκείται στο να θυμάται αντικείμενα ή σχήματα, αργότερα θα μπορεί να θυμηθεί τη θέση των γραμμάτων, τη σειρά των λέξεων στη φράση και να μπορεί να απομνημονεύει ορισμένα κείμενα.

• Ακουστική μνήμη. Όταν εξασκείται στο να θυμάται απλούς ήχους, π.χ. φωνές ζώων, τότε θα μπορεί να αποδώσει σωστά και στη σωστή θέση πιο σύνθετους ήχους, όταν βρεθεί στο στάδιο εκμάθησης της γραφής.

• Προσοχή. Για να μπορέσει να μάθει ή να αποστηθίσει ένα μάθημα, πρέπει να έχει μάθει να συγκεντρώνει την προσοχή του.

• Συλλογισμός. Αν του δώσουμε την ευκαιρία να σκεφτεί και να συλλογιστεί, τότε θα μπορεί να κρίνει και να λύσει προβλήματα. (π.χ. αν γνωρίζει τη λειτουργία και τη χρησιμότητα του ψυγείου, θα μπορεί να μας πει τι πρέπει να κάνουμε για να μη χαλάσουν τα τρόφιμα).

• Γραμμική έκφραση. Για να μάθει να γράφει το ‘α’, πρέπει να έχει εξασκηθεί σε μερικές ασκήσεις γραφής (ευθείες, καμπύλες, διαγώνιες), για να μπορέσει να κάνει τον κύκλο και μια ευθεία κι έτσι να σχηματίσει το ‘α’.

Βιβλιογραφία

Ρισάρ, Λ. Ν. (2000), «Προετοιμάστε το παιδί σας για το σχολείο». Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη

Μεγαλώστε παιδιά με αυτοπεποίθηση

Γράφει η Μαρία Παπαδοπούλου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος Παίδων & Ενηλίκων, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών – Εφήβων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Μαμά, εσύ ΠΡΕΠΕΙ να με ακούς, γιατί αν δεν με ακούς εσύ, όταν μεγαλώσω, δεν θα με ακούει κανένας!» Στέλλα, 7 ετών, στη μαμά της Η αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση του παιδιού διαμορφώνονται με βάση τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, αλλά και του οικογενειακού κλίματος που επικρατεί. Δηλαδή, από τα μηνύματα που εισπράττει το παιδί από γονείς, αδέρφια, δασκάλους, φίλους, κτλ. Στο μυαλό του παιδιού: 'Αξίζω' = με αγαπούν και με αποδέχονται οι γονείς μου. Άτομα με υψηλή αυτοεκτίμηση σέβονται τον εαυτό τους, είναι σίγουρα για τις αποφάσεις τους, δέχονται την εποικοδομητική κριτική και έχουν συχνά περισσότερες επιτυχίες στη ζωή τους. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν ελάχιστο αυτοσεβασμό, δε νιώθουν βέβαιοι για τις αποφάσεις και τις πράξεις τους, νιώθουν ανασφάλεια, τα παρατάνε εύκολα με τις πρώτες δυσκολίες, είναι ευαίσθητοι στην κριτική, κατηγορούν τους άλλους όταν αποτυγχάνουν, αισθάνονται ότι δεν αξίζουν, έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και περιμένουν την αποτυχία. ΤΡΟΠΟΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ -Προσπαθούμε να χαρακτηρίσουμε τη συμπεριφορά του παιδιού κι όχι το ίδιο το παιδί, π.χ. 'Είναι ανεύθυνο να γυρίζεις αργά χωρίς, να μας έχεις ειδοποιήσει', αντί για 'Είσαι τελείως ανεύθυνος!'. Επίσης, 'Σ'αγαπάω πολύ. Αυτό που έκανες όμως δε μου αρέσει'. Έτσι βοηθάμε το παιδί να κάνει το διαχωρισμό. -Αποφεύγουμε τα αρνητικά σχόλια για την επίδοση του παιδιού και προσπαθούμε να υιοθετήσουμε μια στάση που θα δείχνει πως έχουμε εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, π.χ. 'Καλή προσπάθεια. Κάθε φορά τα καταφέρνεις όλο και καλύτερα', αντί για 'Καλά δεν καταλαβαίνεις; Τόσες φορές στο εξήγησα. Μου φαίνεται δεν προσέχεις όταν σου μιλάω'. -Φερόμαστε με σεβασμό απέναντι στο παιδί για να του δείξουμε πως είναι ένα σημαντικό άτομο. Αν κάνει κάποια ζημιά το παιδί, π.χ. ρίξει το φαγητό του στο πάτωμα ή σπάσει ένα βάζο να μην πούμε 'Πάλι;;;; Δε σου έχω πει να είσαι πιο προσεχτικός; Είσαι τελείως απρόσεχτος. Το κατέστρεψες το βάζο.' Είναι πολύ πιο ευεργετικό να περάσουμε στο παιδί το μήνυμα πως τα λάθη και οι απρόσεχτες κινήσεις διορθώνονται, δε φέρνουν την καταστροφή. Μπορούμε να ζητήσουμε από το παιδί να μας βοηθήσει να τα μαζέψουμε. -Ενθαρρύνουμε το παιδί όταν αυτό δυσκολεύεται σε κάποιες περιστάσεις, κι έτσι θα καταλάβει πως πιστεύουμε στις ικανότητές του. Η ενθάρρυνση 'Είμαι σίγουρη πως αν προσπαθήσεις θα τα καταφέρεις. Μην το βάζεις κάτω τόσο γρήγορα!' βοηθάει το παιδί να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες με πιο πολύ σιγουριά. -Ας μη γίνουμε ο 'διορθωτής' κάποιων καταστάσεων. Μην κάνετε εσείς για τα παιδία πράγματα που μπορούν να κάνουν μόνα τους με λίγη παραπάνω προσπάθεια. Η υπερπροστασία προκαλεί ανασφάλεια στο παιδί κι έτσι αυτό εξαρτάται ολοκληρωτικά από εσάς. Έτσι μειώνεται η αυτοπεποίθησή του. Πιστεύει πως μόνο του δεν μπορεί να τα καταφέρει και περιμένει τη λύση από εσάς. -Ας βοηθήσουμε το παιδί να δέχεται μαζί με τα προτερήματά του και κάποιες αδυναμίες του, κι έτσι σιγά σιγά θα μάθει να αγαπάει τον εαυτό σου. Ας του εξηγήσουμε πως όλοι έχουμε τα δυνατά και αδύνατα σημεία μας, ας μην το παροτρύνουμε να γίνει τέλειος, να είναι πάντα ο πρώτος και καλύτερος μαθητής στην τάξη! Αν δίνουμε έμφαση μόνο στο ότι πρέπει να τα κάνει όλα σωστά και τέλεια, χωρίς να αφήνουμε περιθώριο λάθους, δημιουργούμε άγχος και καταναγκαστικές συνήθειες στο παιδί. -Να δείξουμε στο παιδί τρόπους να ξεπερνάει τις απογοητεύσεις και τις αποτυχίες του. Βρείτε μαζί του εναλλακτικές λύσεις και προσπαθήστε να συζητήσετε μαζί του το πώς ερμηνεύει αυτήν την αποτυχία του. -Όταν σας μιλάει δώστε προσοχή σε αυτά που σας λέει. Μην τα θεωρείται ασήμαντα και μην κοροϊδεύετε. Δώστε τους χρόνο να σας πουν τη σκέψη τους, τα συναισθήματά τους, κι έτσι θα νιώσει το παιδί ότι ο γονιός του το σέβεται και το αντιμετωπίζει ισότιμα. -Συμπεριλάβετε το παιδί σε καθημερινές απλές οικογενειακές αποφάσεις, π.χ. ρωτήστε το τι φαγητό να μαγειρέψετε, που να πάτε για διασκέδαση, τι ρούχο να φορέσετε και το παιδί σας θα νιώσει μεγάλη χαρά και περηφάνια. -Αν το παιδί νιώσει πως το αποδέχεστε, το θαυμάζετε, το πιστεύετε τότε μόνο θα αποδεχτεί τον εαυτό του, θα θαυμάζει τον εαυτό του και θα πιστεύει στις δυνάμεις του. Έτσι δημιουργείται η αυτοπεποίθηση του. -Η επικριτική στάση του γονέα ή δασκάλου, προκαλεί στο παιδί: λύπη, θλίψη, θυμό, αίσθημα μοναξιάς και δυστυχίας, ματαίωση, αίσθηση εξευτελισμού κι εξουθένωσης, είτε το δείχνει είτε όχι. Με αποτέλεσμα το παιδί να αισθάνεται φυλακισμένο και να μαθαίνει να παραιτείται πριν παλέψει για να φτάσει στο στόχο του. Βιβλιογραφία Marcoli, Α. (2001). «Ο θυμός των παιδιών. Παραμύθια για την κατανόηση της παιδικής συμπεριφοράς». Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Δημοσιεύτηκε στο http://www.childit.gr στις 27/04/2011