Τρίτη 19 Απριλίου 2011

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Γράφει η Μαρία Παπαδοπούλου, Συμβουλευτική Ψυχολόγος Παίδων & Ενηλίκων, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Παιδιών – Εφήβων, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης


Η έννοια του παιχνιδιού γεννιέται από πολύ νωρίς στο μυαλό του παιδιού. Παρατηρείται στη συμπεριφορά των βρεφών όταν κλοτσούν τα πόδια τους όταν τους κάνουν μπάνιο, για να έχουν τη χαρά να νιώθουν και να βλέπουν το πιτσίλισμα του νερού. Καθώς μεγαλώνει το παιδί, το παιχνίδι υπερβαίνει τα όρια του σώματος για να ενσωματώσει αντικείμενα και να εμπλέξει άλλους ανθρώπους. Το παιχνίδι μπορεί να περιλαμβάνει τρέξιμο, πήδημα, άλματα, καθώς και τη χρήση αντικειμένων.

Είναι πολύ σημαντικό για κάθε παιδί το παιχνίδι και η διασκέδαση. Η διασκέδαση είναι η ελευθερία που νιώθει κάποιος όταν αισθάνεται ασφαλής. Για το παιδί, χαρούμενο παιχνίδι νοείται μόνο όταν το ίδιο αισθάνεται ασφαλές, κι αν ταυτόχρονα αισθάνεται κι ελεύθερο σημαίνει ότι τα όρια της ασφάλειάς του είναι πολύ πλατιά και μπορούν να συμπεριλάβουν μικρές δυσκολίες και ίσως κάποια απρόοπτα συμβάντα. Η ελευθερία είναι ελκυστική για το παιδί μόνο όταν υπάρχει κάποιο όριο κι όταν, ταυτόχρονα, υπόσχεται και φέρνει εκπλήξεις που του επιτρέπουν να ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Και για να γίνω πιο σαφής, θα αναφερθώ σε ένα απλό παράδειγμα. Τα παιδιά τρελαίνονται να περνούν μέσα από σωλήνες που μοιάζουν με τούνελ. Τους αρέσει να πηγαίνουν μπουσουλώντας και να περνούν μέσα στο τούνελ, να σταματάνε στην μέση κι έπειτα να βγαίνουν με χαρούμενες φωνούλες που είναι σαφές σημάδι ότι το παιδί διασκεδάζει. Συγκεκριμένα τους αρέσει να περνούν εκεί μέσα κρυφά από τον ενήλικο, ο οποίος δεν έβλεπε που βρίσκονταν, ταυτόχρονα όμως είχαν το αίσθημα του ρίσκου που συνεπάγεται η ελευθερία και μαζί ένα αίσθημα ασφάλειας, διότι ήταν κύριοι του χώρου όπου είχαν πάει να κρυφτούν. Είναι τα γέλια, οι φωνούλες, η κινητικότητα καθώς ψάχνουν για εμπειρίες που να μπορούν να τις μοιραστούν με τρόπο συνωμοτικό, παιδιά ευτυχισμένα που βρίσκονται μαζί, μια παρέα! (Dolto, 1999)

Tα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη να παίζουν!
Ναι, τα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη να παίζουν, έστω και μόνα τους, έχουν ανάγκη να κινούνται και να ελέγχουν το χώρο. Επίσης έχουν ανάγκη να παίζουν με τα στοιχεία της φύσης, το νερό, την άμμο, τον αέρα, ακόμα και με τη φωτιά. Έχουν ανάγκη να κάνουν θόρυβο με τα αντικείμενα, να βγάζουν φωνές με το λάρυγγα, να φυσάνε τα σπίρτα, τα κεριά, να παίζουν με τα φώτα. Για τους μεγάλους ίσως είναι πρόβλημα να τα βλέπουν να αναβοσβήνουν τα φώτα ασταμάτητα. Τι ευχαρίστηση όμως για τα παιδιά να αισθάνονται απόλυτοι κύριοι του φωτός, του σκότους, της φωτιάς! Όταν υπάρχει φωτιά, τι ευχαρίστηση να πηγαίνουν να της ρίχνουν ένα κλαράκι, να το βλέπουν να αρπάζει φωτιά και μετά να σβήνει, τι ευχαρίστηση να μπορούν να ελέγχουν ένα μικρό κίνδυνο και πράγματα που συνήθως ανήκουν στην δικαιοδοσία των ενηλίκων! Τρελαίνονται να παίζουν με τον ανεμιστήρα, να πατούν ένα κουμπί να γυρίζει ο ανεμιστήρας κι ύστερα να σταματάει! Τα παιχνίδια με τα κουδούνια, τα ταμπούρλα, να κάνουν τα παιδιά διάφορους κρότους, να αντιλαμβάνονται ότι είναι κύριοι των αισθήσεών τους, να ανακαλύπτουν ρυθμούς. Αν προσέξει κανείς, είναι πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσει πώς αφυπνίζεται η ευφυΐα των παιδιών μόλις σταθεί κοντά τους ένας ενήλικας που δεν απαγορεύει αλλά σχολιάζει θετικά με λέξεις την ευρηματικότητα και την επιδεξιότητα τους. Αυτό είναι η διασκέδαση, να μπορεί κανείς να επινοεί διαφόρων ειδών χαρές, να έχει στενές συνωμοτικές σχέσεις με τους άλλους, να δείχνει τη χαρά του, να την ελέγχει, να μπορεί να χαίρεται μαζί με τους άλλους.

Όταν το παιχνίδι έχει εξελιχθεί σε κάτι ανιαρό το παιδί έχει την ικανότητα να επινοεί κάποια επικίνδυνα παιχνίδια, προκειμένου να ξεφύγει από την τριβή της καθημερινότητας. Στο παιχνίδι μπορεί κανείς να προσποιηθεί ότι παραβιάζει τα ήθη, μπορεί να έχει την ψευδαίσθηση του επικίνδυνου, αλλά δεν πρέπει να είναι επικίνδυνο. Τότε υπάρχει πραγματικά ευχαρίστηση!

Ποια η στάση των ενηλίκων;
Οι περισσότεροι ενήλικοι επιμένουν ότι τα παιδιά πρέπει να μπαίνουν σε καλούπια όσο πιο νωρίς γίνεται. Με άλλα λόγια, θεωρούν ότι το παιχνίδι δεν είναι παρά ένα σύντομο μεταβατικό στάδιο, που πρέπει να ξεχαστεί το γρηγορότερο, ώστε το παιδί να γίνει ένα πλάσμα πειθήνιο και να μπει σε συγκεκριμένα πλαίσια όπως όλος ο κόσμος. Αντίθετα όμως το παιχνίδι αποτελεί μια εκπληκτική δύναμη ανάπτυξης και πειθαρχίας!

Δεν είναι καλό οι ενήλικοι να ασκούν έλεγχο επάνω στο παιχνίδι των  παιδιών. Αν το κάνουν, αυτό αποτελεί επίδειξη εξουσίας η οποία απαγορεύει την ελευθερία. Αν ο ενήλικας του εξηγήσει τους νόμους του κόσμου με τους οποίους βρίσκεται και ο ίδιος αντιμέτωπος όσο και το παιδί, αν του επιτρέψει να δοκιμάσει βοηθώντας το, αφήνοντας του όμως όλο και μεγαλύτερη ελευθερία, το παιδί θα μάθει να ελέγχει τα φυσικά στοιχεία, θα μάθει πώς λειτουργεί ο μηχανισμός πραγμάτων που μπορεί να έχει κατασκευάσει ο ενήλικας και θα αναπτύξει έτσι μια αυτονομία που θα έχει τη βάση της στην προσωπική του εμπειρία. Η πειθαρχία την οποία επιβάλλει ο ενήλικας είναι σαθρή και βάζει το παιδί σε κίνδυνο μόλις λείψει από κοντά του. Η ανεκτικότητα της ευρηματικότητας όταν δε θέτει σε κίνδυνο τους άλλους αλλά και το ίδιο το παιδί, είναι καρπός της γνώσης των δυνατοτήτων που έχει αποκτήσει το παιδί.

Αν θέλει ο δάσκαλος ή ο γονιός να διασκεδάσει παιδιά ηλικίας από 3 έως 8 ετών, εκτός από τα κινητικά και τα ρυθμικά παιχνίδια ή τα παιχνίδια που απαιτούν δεξιοτεχνικές ικανότητες, μπορεί να τους προτείνει παιχνίδια ταυτότητας, δηλαδή μεταμφιέσεις και μάσκες. Με τον τρόπο αυτό το παιδί νιώθει ασφάλεια καθώς φαντάζεται ότι ζει σαν να ήταν άλλος. Είναι μια παραβίαση των συνηθειών της καθημερινότητας, παραβίαση που χαρίζει απόλαυση. Η καθημερινότητα, τα γνωστά, η επανάληψη είναι δίχως εκπλήξεις, προσφέρουν ασφάλεια, αλλά είναι κάτι το ανιαρό.

Ρόλος των ενηλίκων είναι να επαγρυπνούν ώστε η διασκέδαση να μπορεί να συνεχιστεί. Αν η ευρηματικότητα του ενός θέτει σε κίνδυνο τον άλλον, δε διασκεδάζει πια κανείς. Κι είναι πραγματικά απαραίτητο να το καταλάβει κανείς χειροπιαστά. Έτσι γεννιέται η πειθαρχία, κι όχι επειδή απλά το ζητάει ο ενήλικας.


Προσαρμοσμένο από το βιβλίο
 «Το παιδί και η γιορτή» της Φρανσουάζ Ντολτό (2000)
Σειρά: Ψυχολογία του παιδιού. Εκδόσεις Πατάκη: Αθήνα

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου